پيشواى دوم حضرت امام حسن(ع)

موضوع: <-PostCategory-> برچسب:,

10:50

معاويه،نامه‏هاى اينان را،عينا نزد امام فرستاد و تقاضاى صلح كرد با اين پيمان كه هر شرطى كه امام بفرمايد،پذيرا خواهد شد⁽³⁴⁾.

امام،به شدت بيمار بود و هم،يارانش از هر سو پراكنده شده بودند و لشگريان و سربازان،از جهت ايده‏ئولوژى و اهداف،يگانگى نداشتند و هر يك سازى جدا مى‏نواختند و در راهى ديگر، مى‏تاختند...و بارى،از هيچ سو و به هيچ رو،ادامه‏ى جنگ به سود شيعيان و حتى اسلام نبود، چرا كه معاويه اگر به وسيله جنگ،رسما پيروز مى‏شد،اساس اسلام را از هم مى‏پاشيد،و هم دودمان همه‏ى شيعيان-مسلمانان راستين-را از زمين بر مى‏چيد.

پس،ناگزير،امام با شرايطى بسيار و سخت،به صلح تن در داد⁽³⁵⁾.

برخى از مفاد اين شرايط از اين قرار است:

1-خون شيعيان،محترم و محفوظ بماند و حقوقشان پايمال نگردد.

2-به على (ع) دشنام ندهند⁽³⁶⁾.

3-معاويه،از در آمد-دارابگرد-يك ميليون درهم،بين يتيمان جنگ جمل و صفين،تقسيم كند.

4-امام (ع) ،معاويه را،«امير المؤمنين‏»نمى‏خواند⁽³⁷⁾.

5-معاويه بايد بر اساس كتاب خدا و سنت پيامبر (ص) عمل كند⁽³⁸⁾.

6-معاويه،پس از مرگ،خلافت را به ديگرى وانگذارد⁽³⁹⁾.

معاويه،اين شرايط و شرايط ديگر را-كه همه براى حفظ اسلام،به ويژه شيعيان لازم بود-پذيرفت،و جنگ پايان يافت.

تسامح نبود

برخى از مستشرقان كه در مطالعات خويش،به ژرفاى مطالب و همه‏ى جوانب نمى‏انديشند، از مقدمه‏هايى سست،به نتايجى به نظر خود،محكم مى‏رسند و دچار ذوق زدگى مى‏شوند.

عده‏ايى از همين دسته،بر اساس همين مطالعات سطحى وبر اثر بى اطلاعى گمان برده‏اند كه امام حسن-درود خدا بر او-در جنگ با معاويه،سستى كرده است و گرنه با پشتكار بيشتر، پيروز مى‏شد!

اينان اگر با ژرف نگرى،متون اصلى تاريخهاى مسلم آندوره را مطالعه مى‏كردند،و همه‏ى جوانب امر را در نظر مى‏گرفتند،هرگز به نتيجه‏يى چنين ياوه نمى‏رسيدند،چرا كه امام،به شهادت تاريخ،ايام سازندگى زندگى خويش را سرافرازانه در ركاب پدر،در جنگ جمل و صفين و غير آن گذراند و هماره شجاعانه تا تيغرس دشمن،شمشير زد و پيش رفت و پيروز بازگشت...

پس امام حسن (ع) از جنگ نمى‏هراسيد،او خود مردم را به جنگ با معاويه ترغيب كرد...اما صلح او در آن شرايط ويژه،علاوه بر آنكه از جهت‏سياست داخلى و حفظ خون شيعيان و مصالح داخلى اسلام لازم مى‏نمود،از نظر سياست‏خارجى اسلام نيز،يك دور انديشى عميق و حيرت‏آور بود،چرا كه در همان ايام،امپراطورى روم شرقى كه-پيشتر بارها ضربت‏هاى سنگينى از اسلام چشيد-،در صدد تلافى و در كمين بود تا در فرصتى مساعد،انتقام بگيرد.

به هنگامى كه سپاه امام و معاويه روياروى هم،صف بستند،آنان هم مقدمات حمله‏يى ناگهانى را فراهم آوردند و اگر امام به جنگ ادامه مى‏دادند،ممكن بود،ضربتى سخت‏به پيكر اسلام وارد آيد،اما چون امام صلح كرد،نتوانستندكارى از پيش ببرند⁽⁴⁰⁾.

تنازل نبود

شگفت انگيزتر از پندار دسته‏ى پيش،ياوه پندارى دسته‏ى ديگرى از نويسندگانست كه مى‏گويند:امام (ع) ،معاويه را سزاوارتر از خويش يافت،پس به سود او،پا پس كشيد و خلافت را به او وا گذارد و با او بيعت كرد.

در حاليكه مى‏دانيم:امام-كه درود خدا بر او-چه در نامه‏هاى پيش از واقعه‏ى صلح،و چه پس از آن،صريحا خود را سزاوار مقام خلافت مى‏داند هنگامى كه معاويه به كوفه آمد و به منبر رفت و گفت:امام مرا سزاوارتر دانست و خود را نه،پس آنرا به من وا گذارد،امام حسن (ع) در مجلس حضور داشت و بپاخاست و فرمود:

معاويه دروغ مى‏گويد،آنگاه در سزاوارى و فضيلت‏خويش به تفضيل سخن گفت از جمله به شركت در مباهله اشارت كرد،سپس فرمود ما طبق نص قرآن و سنت پيامبر برتريم و بدين امر سزاوارتر اما ديگران ستم كردند و حق ما را بردند⁽⁴¹⁾.

گذشته از اين،در مفاد صلحنامه خوانديم كه امام قيد فرمود:معاويه را امير المؤمنين نخواند و نداند،پس چگونه ممكنست‏با او بيعت كرده باشد؟و هم اگر با او بيعت كرده‏بود،مى‏بايست‏به فرمان معاويه عمل كند،اما به گواهى تاريخ،هرگز از او فرمان نبرد چنانكه به هنگام خروج خوارج،معاويه فرمان داد كه امام با ايشان بجنگد،و امام اصلا به فرمان او وقعى ننهاد و فرمود: «اگر من مى‏خواستم با«اهل قبله‏»بجنگم،نخست‏با تو مى‏جنگيدم...»⁽⁴²⁾

پس مى‏بينيم كه ياوه پندارى برخى نويسندگان-كه از وجدان علمى و تاريخ نويسى بهره‏يى نبرده‏اند-جز يك دروغپردازى بزرگ،نيست.

صلح امام بنابر مصالح عاليه‏ى اسلام،صورت گرفت،نه از جهت آنكه امام معاويه را سزاوارتر يافت.

اعتراض نابجا

برخى ديگر مى‏پرسند:مگر نه آنستكه رهبر بايد در كارها،از خواسته‏ى جامعه پيروى كند، پس چرا امام به ميل شيعيان كه جنگ با معاويه را مى‏خواستند،وقعى ننهاد؟

در پاسخ بايد گفت:چون ادامه‏ى جنگ به مصلحت اسلام و مسلمانان تمام نمى‏شد شايسته نبود كه امام به خواسته‏ى آنان ترتيب اثر دهد.

و اما اصلا راهبرى امام بر اساس اعتقاد شيعه،يك راهبرى خدايى و از گونه‏ى راهبرى پيامبرانست،چرا كه امام مرتبط با مبدا جهان و خداوند بزرگ است و مصالح جامعه را بر اين اساس تشخيص مى‏دهد و هر گونه او تشخيص بدهد،خلاف نخواهد بود.

چه بسيار كه پيامبر يا امام،كارى انجام دادند و مردم همان هنگام به مصلحت آن آشنا نبودند، اما با گذشت ايام،لزوم آنرا دريافتند.

چنانكه مثلا،پيامبر (ص) همراه مسلمانان به قصد زيارت خانه‏ى خدا از مدينه بيرون آمدند، و چون به‏«حديبيه‏»رسيدند،قريش مانع ورود ايشان به مكه شدند چرا كه ورود پيامبر و همراهان را بى اجازه و آگاهى پيشين،يكنوع سرشكستگى براى خويش مى‏پنداشتند.

رفت و آمدها و مذاكراتى بسيار صورت گرفت و سر انجام بنابر آن شد كه بدينصورت تا سه سال با هم صلح كنند:

1-قريش،در سال بعد،سه روز خانه‏ى خدا را در اختيار مسلمانان بگذارد.تا مسلمانان آزادانه، در آنجا اعمال مذهبى خود را به جاى آورند.

2-تا سه سال قريش و مسلمانان با هم كارى نداشته باشند و رفت و آمد در مكه براى مسلمانان آزاد باشد⁽⁴³⁾.

3-مسلمانان مكه بتوانند بر اساس دين خود،آشكارا عمل كنند.

4-تمام مفاد بالا به شرطى عمل شود كه اگر كسى از مكه گريخت و به مدينه پناه برد، مسلمانان او را به مكه باز گردانند اما اگر از مدينه كسى به مكه پناه آورد،قريش لازم‏نباشد چنان كند⁽⁴⁴⁾.

پيامبر عزيز اسلام (ص) با مفاد اين صلح نامه موافقت فرمود اما مسلمانان از بند اخير اين قرارداد بسيار ناراحت‏بودند و زير بار صلح نمى‏رفتند⁽⁴⁵⁾،از همه بيشتر،عمر مخالفت مى‏ورزيد.

پيامبر فرمود:انا عبد الله و رسوله،لن اخالف امره و لن يضيعنى.

يعنى،من بنده و پيامبر خداوندم،هرگز از فرمان او سرنپيچم و مى‏دانم كه باعث ضرر من نخواهد شد⁽⁴⁶⁾.

و همينطور هم شد و اندكى بعد،مصالح اين صلح بر همگان آشكار گشت چرا كه بر اثر خاموش شدن آتش جنگ و رفت و آمد مسلمانان،مشركان به حقيقت اسلام آگاهى يافتند و اسلام در دلشان نشست و بسيار از آنان مسلمان شدند چندانكه هنوز از مدت صلح چيزى بمانده بود كه چيزى نمانده بود اسلام آيين و دين عمومى اهل مكه گردد⁽⁴⁷⁾.

زهرى مى‏گويد:در همين دو سال صلح،تعداد مسلمانان به اندازه‏ى تمام سالهاى تا پيش از آن، اضافه گشت.

ابن هشام مى‏نويسد:زهرى راست مى‏گويد چرا كه مسلمانان،هنگامى كه با پيامبر به حديبيه آمده بودند،1400نفر،اما دو سال بعد در فتح مكه،همراهان او به ده هزار نفر رسيده بودند⁽⁴⁸⁾.

پس جا دارد كه زهرى بگويد:لم يكن فتح اعظم من صلح الحديبية هيچ پيروزى‏«جنگى‏»، عظيم‏تر از صلح حديبيه نبود⁽⁴⁹⁾.

و نيز امام صادق (ع) بفرمايند:ما كانت قضية اعظم بركة منها هيچ حادثه‏يى پر بارتر از اين، رخ نداد⁽⁵⁰⁾.

بنابر اين،آنكس كه به امامت امامان پاك،ايمان دارد،نبايد به صلح امام حسن-كه درود خدا بر او-ايراد بگيرد،به همانگونه كه به صلح پيامبر عزيز اسلام (ص) با قريش،ايراد نمى‏گيرد.

به همين جهت،وقتى برخى از شيعيان به خود امام ايراد مى‏گرفتند-چنانكه برخى مسلمانان به خود پيامبر (ص) -مى‏فرمود:در كار امام دخالت نورزند و نسبت‏به امام خويش،پيروى داشته باشند چرا كه او به فرمان خدا و بنابر مصالح واقعى،كارها را انجام مى‏دهد،اگر چه ديگران رمز آنرا نفهمند.

ابو سعيد عقيصا مى‏گويد:به حضرت امام حسن (ع) گفتم:

چرا با معاويه صلح كردى و حال آنكه حق با تو و معاويه‏گمراه و ستمگر است؟

فرمود:آيا من پس از پدرم،حجت‏خدا و امام نيستم؟

گفتم آرى.

فرمود:مگر رسول خدا در حق من و برادرم نفرمود:الحسن و الحسين امامان،قاما او قعدا؟ حسن و حسين امامند چه قيام كنند و چه نكنند؟

گفتم:آرى.

فرمود:پس من امام هستم،چه قيام كنم و چه نكنم.

آنگاه براى او،علت آنكه قيام نفرمود،توضيح داد كه:

به همان سبب با معاويه صلح كردم كه پيامبر خدا با بنى ضمره و بنى اشجع و با اهل مكه در حديبيه صلح كرد،با اين تفاوت كه آنان كافر بودند و معاويه و ياران او در حكم كافرند.

اى ابو سعيد!،اگر من از جانب خداوند امامم،ديگر معنا ندارد كه راى مرا سبك بشمارى،گر چه مصلحت آن بر تو پوشيده باشد.

مثل من و تو،چون خضر و موسى است.

خضر كارهايى مى‏كرد كه موسى مصلحت آنرا نمى‏دانست و در خشم مى‏شد اما چون خضر او را آگاه مى‏ساخت،آرام مى‏گرفت،منهم خشم شما را بر انگيخته‏ام به اين جهت كه به مصالح كار من آشنا نيستيد،اما همينقدر بدان كه اگر با معاويه صلح نمى‏كردم،شيعه‏يى روى زمين بازنمى‏ماند⁽⁵¹⁾.

پيمان شكنى معاويه

معاويه،از آن پس كه بر امور چيره گشت،چهره‏ى واقعى خود را آشكار ساخت.در طى يك سخنرانى در نخيله،آشكارا گفت:

به خدا سوگند،با شما نجنگيدم تا نماز گزاريد و روزه بداريد و حج‏برويد،بلكه تا حكومت كنم و اينك بدان رسيده‏ام.اكنون اعلام مى‏كنم كه تمام شرطهايى كه در صلحنامه با حسن بن على (ع) گذرانديم،زير پا خواهم گذارد.⁽⁵²⁾اما،در عمل،گاه به جهت‏سابقه و نفوذ امام حسن (ع) ناگزير بود مراعات بكند،چنانكه ابن ابى الحديد مى‏نويسد:«زياد»حاكم كوفه در صدد تعقيب يكى از ياران امام حسن (ع) بر آمد.امام به او پيام داد كه ما براى ياران خويش امان گرفته‏ايم، اما به من خبر داده‏اند كه تو مزاحم يكى از اصحاب ما شده‏اى،چنين نكن!

«زياد»زير بار نرفت و گفت:در پى او خواهم بود گر چه بين پوست و گوشت تو باشد...

امام،عين پاسخنامه‏ى‏«زياد»را براى معاويه فرستاد.

معاويه‏«زياد»را سرزنش كرد و گفت:مزاحم ياران او مشو،من در اين كار به تو ولايتى نداده‏ام⁽⁵³⁾.

بازگشت‏به مدينه

معاويه،از هر سو و به هر گونه،در صدد آزار امام حسن (ع) بر مى‏آمد،او و يارانش را شديدا زير نظر مى‏گرفت و در تنگنا مى‏گذاشت،به حضرت على و دودمان او (ع) توهين مى‏كرد و گاه بى شرمى را به پايه‏اى مى‏رساند كه حتى در مجلسى كه امام حسن (ع) حضور مى‏داشت،حضرت على (ع) را به بدگويى مى‏گرفت⁽⁵⁴⁾و اگر چه امام بلا فاصله پاسخ دندانشكن مى‏داد و او را ادب مى‏كرد اما ماندن در كوفه،برايشان شكنجه بار شده بود،پس به مدينه باز گشتند.اما،اين سفر نيز گشايشى در وضع موجود،ايجاد نكرد،چرا كه يكى از پليدترين كارگزاران معاويه به نام مروان،حاكم آنجا بود،كسيكه پيامبر در باره‏ى او فرموده بود:هو الوزغ ابن الوزغ،الملعون ابن الملعون⁽⁵⁵⁾و او،روزگار را بر امام و يارانش بسيار تنگ مى‏گرفت تا آنجا كه حتى رفت و آمد ياران آن گرامى به خانه‏اش،دشوار بود و لذا با آنكه دهسال در مدينه بودند،ياران كمتر توانستند از منبع علم و دانش آن عزيز بهره برند،به همين جهت روايات منقول از آن امام، اندك است.

مروان،سعى داشت،در حضور امام نسبت‏به حضرت على (ع) بدگويى كند و هم گاهى برخى را واداشت كه به خود امام حسن (ع) توهين كنند⁽⁵⁶⁾.پس از مروان هم،در طول اين دهسال، هر كس والى مدينه شد،از شكنجه و آزار آن امام و يارانش،كوتاهى نكرد.

شهادت

معاويه،كه به بهانه‏ى كم سنى امام،حاضر نبود،خلافت را بدو واگذارد،اينك،در صدد بر آمده بود كه براى فرزند كثيف و پليد خود«يزيد»ولايتعهدى را مسلم گرداند تا پس از خودش، اشكالى از جهت‏سلطنت او،پيش نيايد.

اما در اين راه امام (ع) را،بزرگترين مانع مى‏پنداشت،چرا كه گمان مى‏برد اگر پس از لاكت‏خودش،امام زنده باشد،ممكن است،مردم كه ديگر از دودمان معاويه دلخوشى ندارند،به امام بگروند.پس چند بار در صدد بر آمد تا امام را از ميان ببرد و سر انجام با دسيسه آن امام را به وسيله‏ى زهر،مسموم كرد و آن گرامى در بيست و هشتم ماه صفر سال 50 هجرى شهيد و در قبرستان بقيع در مدينه،به خاك سپرده شد⁽⁵⁷⁾.درود خدا بر آن بزرگوار عزيز باد.

«پايان‏»